Familia ki’ik ne’e hela iha Bairo Tali Oan, Aldeia Ogues, Suku Ogues, Postu Administrativu Maukatar Munisipiu Covalima.
Ho Matan wen familia ne’e sura moris ba RCCT, katak durante aguenta moris liu husi fa’an ai maran ka ai sunu maibe kada vez ema la sosa, no vizinu la ajuda hahan, loron ida sira han dala ida deit.
“Ami loron ida han dala ida deit ho kalan maka dala rua han, foin lalais alin sira mai ami dehan imi han ona ka sei dauk ami hatan dehan ami sei dauk han osan iha maibe iha deit dolar rua ($ 2.00) deit atu lori ba sosa foos kilo maibe iha kios no loja sira la fa’an kilo, atu sosa foos karon ida maibe osan lato’o, ne’ebe ami pasiensia deit terus hamlaha, tama ona ba meiudia sira na’in rua tanis hodi hakuak kabun tanba hamlaha labele loos ona, momentu ami hahan laiha ne’e buka ba buka mai ai mos ema la sosa, modo mos ema la sosa foos laiha, hamlaha labele ami ba kee tiha uhi iha kintal laran lori mai tein tiha maka ami han, durante ami iha uma sente hamlaha labele loos ona buat ida ne’ebe han di’ak ne’e ami han deit ona tanba hakarak atu buka moris, depois vizinho Ha’u nia bin ne’e lori hahan mai ami na’in tolu han. Familia iha ne’e familia hotu buat ne’ebe sira iha Ha’u ba husu sira fo laiha sira la fo, Ha’u labele obriga sira tanba sira mos moris iha ona familia fen ho oan atu buka hahan ba oan ho bein oan sira ne’ebe ita ba husu beibeik mos sente ladun diak, durantr ne’e sira ajuda foos ho mina tein (mina goreng) no supermi” Quintinho Barros haktuir ba RCCT ho matan wen.
“Uluk Ha’u nia kondisaun sei diak, Ha’u mos badaen ne’ebe Ha’u servisu iha auto estrada (Jalan Tol) bainhira ema sei uza ami sente sei diak netik, bainhira para servisu husi Jalan Tol ami halo ema nia uma ema uma na’in labele fo kedas osan ita servisu to’o pursentu 50 maka ema uma na’in foin fo osan, ida ne’e mais diak tanba ita sei bele ba deve foos iha ema nia kios ema bele fo tanba ita sei iha servisu, maibe tuur hanesan agora Ha’u tuur ne’e ema la fiar ita atu ba foti ema nia foos iha kios mos tanba la servisu ona atu lori sa maka selu, hasoru ami nia susar ida ne’e iha tinan naruk nia laran ona sosa fos kadon ida mos la kotu durante sosa deit maka foos kilo ida ka rua deit maka han kalan loron nian” nia dehan.
Oras ne’e Quintinho ho kaben fo forsa ba malu fila liman liu husi fera ai sunu, buka modo iha ailaran, kaer ikan no boek iha mota ka natar laran fa’an ba vizinu.
“Ami na’in rua fo forsa ba malu liu husi fera ai ba buka modo lori mai fa’an, dala ruma nia ba hakoro boek no ikan iha natar laran hodi mai fa’an, ai ami ba foti iha ai laran lao ho distansia dook to’o kilo metru ida maka foin bele hetan ai lolon ida mai fera lori fa’an fali ba vizinho sira ne’e bele hetan $ 1.00 ai kiik mai fera bele hetan $ 0,50 deit, bainhira fa’an ema la sosa ami pasiensia tanba ema hakarak hola, hola maibe ema la kohi hola ita labele obriga, maibe Ha’u lori ba obriga familia sira dehan imi tenke sosa Ha’u nia ai para Ha’u lori sosa foos” Quintinho konta istoria moruk ida ne’e.
Xefe Familia Quintinho mos konta konaba nia kondisaun saude ne’e la permite ona nia atu halo servisu todan no lao mesak ba buka ai maran ka ai sunu ho distansia dook husi uma tan nia oin derepente nakuku.
“Ha’u sofre moras ida ne’e lao derepente oin halai ne’ebe Ha’u la’o mos tauk, dala ruma Ha’u lao to’o ai laran derepente oin halai monu ne’e kleur foin sadar fali hamriik, moras ne’e kona kuaze tinan rua resin ona Ha’u ba iha ospital sira fo deit ai moruk, maibe oin halai beibeik ne’ebe mesak atu halo uma Ha’u labele ona tanba mesak mesak foti ai labele ona” nia dehan
Efriana Bui haktuir durante ne’e sira aguenta moris liu husi fa’an ai maran ba vizinu sira maibe dala ruma la folin no wainhira ema sosa ho folin dolar ida deit nune’e osan la to’o atu sosa fos kilo grama ida.
“Durante ne’e amifera ai deit ema hola dolar ida deit maibe hodi dolar ida ne’e ba sosa foos la kotu ami tuur halerik loron tomak ami la han, tuur halerik ho matan wen, katuas forsa laiha ona lao katuas monu derepente deit tanba oin halai, ami to’os mos laiha, ami loron maka fera ai lori ba faan se lae ami ba buka modo kankun iha ema nia natar laran lori mai fa’an obriga ema sosa fo dolar ida lori ba sukat foos kilo iha kios ami loron hanesan ne’e, kuandu ba la haten fila mai tanis deit ona ho mata wen deit tanba ohin kalan la han to’o loron mos dala ruma la han tanba foos laiha, maluk sira ajuda ami barak maibe kuandu sira iha fo maibe laiha sira la fo, maibe bainhira sira fo mai ami to’o foos kilo grama ida ka rua sira han saida fali ona tanba ita hotu moris keluarga” Efriana Bui konta.
“Ami kbi’it laek maka nia lakohi ba eskola, nia lakohi ba eskola ona tanba hanoin loos apa ho ama tanba susar, labarik maka hanoin fali ami lakohi ba eskola, Gaudenciana “Ha’u lakohi ona ba eskola tanba hanoin apa ho ama tanba sira na’in rua beran (kbi’it) laek ona sira fera ai, ama ba buka modo lori mai faan lori sosa foos ami han, hanoin ba sira beran laiha ona no osan laiha atu hodi esforsu Ha’u ba eskola nian labele ona ne’e maka Ha’u para eskola susar loos, apa fera ai ama ba buka modo iha ai laran no natar sira ne’e buka kankun lori mai fa’an depois lori sosa foos kilo deit tanba sosa karon labele osan la to’o n’ebe sente triste tanba inan aman osan laiha atu lori esforsu Ha’u ba eskola” Gaudenciana ho nia ama konta.
Vizino Florensiana Gusmão fo sasin konaba Quintinho ho Familia ne’ebe dala ruma han deit etu sin, nune’e hanesan vizino durante ne’e Florensia sempre ajuda fo hahan ba familia ne’e hodi bele aguenta moris.
“dala ruma hahan lirin ne’e to’o meiudia mos sira sei kontinua han nafatin ne’e maka Ha’u mai toma sira han hela Ha’u foti sira nia etu ne’e horon etu ne’ebe sira na’in tolu han ne’e sin ona ne’e mos sira han nafatin, Ha’u fila fali ba uma foti Ha’u nia etu lori mai ho sira na’in tolu han hamotuk iha ne’e maibe sira nia etu sin ne’e Ha’u la fo ona ba sira han, Ha’u fo Ha’u nia etu ne’e ba sira han deit, foin lalais iha loron rua ka tolu liu ba ne’e Gaudensiana toba hanesan ne’e Ha’u mai Ha’u husu Densi o han ona ka seidauk Densi hatan dehan mama boot etu malirin iha ka lae Ha’u hatan ba ni dehan etu lirin kalan nian ne’e nehek tama ona, maibe Ha’u ba suru etu manas ne’ebe tein ona ne’e lori mai fo, Ha’u mos hanoin dehan susar tanba nai maromak ne’e boot ita tenke tau matan ba malu, Ha’u fo hahan ba sira na’in rua han, Ha’u na’ok sukat foos kilo rua ami nian ne’ebe oan sira maka sosa lori mai fo ba sira dehan lalais imi tau ahi tein ona para imi han, tanba sira mos laos ema matak no leet ida ida ne’e ami avo ida deit ne’ebe Ha’u hanoin han tolan la tun bainhira hare sira sei dauk han, Ha’u mos fo hatete ba Densi tanba sa mak o lakohi ona eskola maibe Densi ho mata wen simu Ha’u nia lian dehan e mama boot ai apa ho ama fera ne’e ema sosa deit diak depois Ha’u mos sei dauk eskola boot, kuandu eskola boot tan apa ho ama atu foti osan iha ne’ebe lori selu Ha’u ba eskola hahan mos sosa la kotu ona hanoin ba ida ne’e maka diak liu Ha’u para eskola hanoin ba apa ho ama forsa laiha ona” Vizinho Florensiana konta istoria moruk ne’ebe Quintinho ho nia familia hasoru durante tinan naruk nia laran.
Maske hasoru kondisaun ekonomia beran laek maibe Quintinho Barros no Efriana nia Oan Gaudensia sei iha esperansa hakarak kontinua nia estudu wainhira hetan tulun ruma husi ema laran diak balu.
Jornlista : Moichung/Julio Salinas
Editor : Chamot Nahac
